In het regeerakkoord hebben de nieuwe regeringspartijen afgesproken de voorwaardelijke invrijheidstelling gedeeltelijk af te schaffen en aan te passen. De voorwaardelijke invrijheidstelling wordt vaak afgekort tot VI, en het houdt in dat een gedetineerde in de regel na twee derde van zijn gevangenisstraf vrij komt. Maar het is niet zo dat hij dat vrij is om overal te gaan en te staan. In deze blog leg ik je uit wat de VI inhoudt, wat de voordelen ervan zijn en wat de plannen van de nieuwe regering zijn.

Wat is VI?
De VI is geregeld in artikel 15  van het Wetboek van Strafrecht. Daarin is bepaald dat iedere gedetineerde vrij komt nadat hij twee derde van zijn gevangenisstraf heeft uitgezeten. Dit geldt alleen als er een straf van minimaal een jaar is opgelegd. Iemand die acht maanden naar de gevangenis moet, kan dus geen gebruik maken van de VI. Hij moet zijn straf volledig uitzitten.

Het doel van de VI is om de gedetineerden geleidelijk terug te laten gaan naar de maatschappij. Vooral als je meerdere jaren in de gevangenis hebt doorgebracht, is het nogal een stap om weer helemaal vrij te zijn. Daarom mogen de gevangenen na twee derde uit de gevangenis, maar worden ze nog wel goed in de gaten gehouden. Ze krijgen dan allerlei voorwaarden mee waar ze zich aan moeten houden. Doen ze dat niet, dan moeten ze direct weer naar de gevangenis, om de rest van hun straf uit te zitten. Alle gevangen krijgen als voorwaarde dat ze tijdens hun proeftijd (dat is de rest van hun straf, die ze niet uit hoeven te zitten) geen strafbare feiten mogen plegen en dat ze mee moeten werken aan het toezicht door de reclassering. Verder kan het Openbaar Ministerie bijzondere voorwaarden stellen. Dat kan bijvoorbeeld een contactverbod zijn, een gebiedsverbod, een alcohol- en drugsverbod of een meldingsplicht. Ook kan de voorwaarde worden gesteld dat de gedetineerde zich moet laten opnemen of laten behandelen door een psycholoog of psychiater.

Waarom is de VI zo belangrijk?
Zoals ik hiervoor schreef, zijn er door de VI veel mogelijkheden om de gedetineerde in de gaten te houden. Hij wordt niet zomaar los gelaten in de maatschappij, en hij wordt begeleid door de reclassering. Door de voorwaarden precies op deze persoon af te stemmen, kan je er bijvoorbeeld voor zorgen dat hij wordt behandeld voor psychische problemen. De mogelijkheden voor zo’n behandeling binnen de gevangenis zijn vaak beperkt, maar het is wel nodig om hem goed in de maatschappij te laten terugkeren. Dat is een groot voordeel van de VI. Het is als het ware een stok achter de deur, en een motivatie voor de gedetineerde om zich te blijven gedragen als hij uit de gevangenis is. Als hij zich niet aan de afspraken houdt, staat hem immers direct een gevangenisstraf te wachten.

Misverstanden over de VI
Men denkt vaak dat de gedetineerde er maar goed mee weg komt dat hij maar twee derde van zijn straf hoeft uit te zitten. Veel mensen vinden dat rechters laag straffen, en daar komt dan ook nog bij dat ze maar zo kort de gevangenis in moeten!
Dit is echter een vertekend beeld. De rechter die de straf oplegt, weet dat de straf maar voor twee derde in de gevangenis wordt uitgezeten. Hij houdt daar dan ook rekening mee.

Het nieuwe plan van de regering
In het regeerakkoord staat dat het stelsel van de VI wordt aangepast. Gedetineerden hebben niet meer automatisch recht op VI. Ik vraag mij af hoe wordt beoordeeld wie wel voorwaardelijk in vrijheid wordt gesteld en wie niet? Mogen de veroordeelden die lichtere misdrijven hebben gepleegd een kleiner deel van hun straf uitzitten dan zware misdrijfplegers? Of moet iemand zich in de gevangenis goed hebben gedragen? Of wordt gekeken naar de kans dat deze persoon opnieuw een misdaad gaat plegen (recidiverisico)? En wie gaat dit beoordelen?

Naar mijn mening zijn dit vragen waar goed over moet worden nagedacht. De VI is een erg nuttig middel om gedetineerden in de gaten te houden als ze beginnen aan hun terugkeer in de maatschappij. Juist bij de gevangenen die jarenlang hebben vastgezeten is dit extra van belang. Zij zijn immers al lang uit de ‘normale wereld’, en zij zijn niet meer gewend om voor zichzelf te zorgen en de verantwoordelijkheid van een baan, een huis en rekeningen te dragen.

Tot slot wil de nieuwe regering de termijn van de VI verkorten tot maximaal twee jaar. Iemand die is veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf, zou dan niet meer na 10 jaar voorwaardelijk vrij komen (twee derde), maar na 13 jaar. Dan is de resterende straf nog twee jaar, en die kan dan worden gebruikt voor de VI.

Recht of krom?
Ik ben het niet geheel eens met deze nieuwe regeling. Er is natuurlijk nog veel onduidelijk over hoe het precies wordt ingevuld, maar ik denk dat het belang van de VI wordt onderschat. Het lijkt een beetje op symboolpolitiek. Al jarenlang roepen veel mensen dat het belachelijk is dat gevangenen na twee derde vrij komen. Maar veel van hen lijken niet te weten wat het doel ervan is, namelijk een veilige terugkeer in de samenleving. Misschien willen de regeringspartijen op deze manier proberen hen tevreden te stellen, maar daardoor gaan ook zij aan het doel van de VI voorbij.

Ik vind deze mogelijke nieuwe regeling daarom krom.

Hoe denk jij dat deze nieuwe regeling er uit komt te zien? En ben jij het daarmee eens? Of zie je liever dat de VI zo blijft als het nu is?